Uluslararası iletişimdeki eşitsizlik ve dengesizliklere tepki olarak Üçüncü Dünya Ülkeleri 1978 yılında, yeni bir ‘Dünya İletişim Düzeni’ oluşturulması için UNESCO bünyesinde girişimde bulunmuşlardır.

Bu girişim sonucu UNESCO bünyesinde, İrlandalı devlet adamı Sean MacBride başkanlığında bir komisyon oluşturulmuştur. Komisyonun hazırladığı “Many Voices, One World”, (Çok Sesli, Tek Dünya) adlı raporda, gelişmiş ülkelerle, gelişme hâlinde olanlar ya da üçüncü dünya ülkeleri arasındaki haber akımının dengesizliğinin giderilerek, haber toplama ve dağılımının her iki yönde dengeli ve hakça yürütülebilmesi için bir dizi öneride bulunulmuştur.

Bu öneriler şöyledir: “Ulusal ajansların kurulması, bunların kendi aralarında ve uluslararası nitelikteki büyük ajanslarla işbirliği yapmaları, gelişme hâlindeki ülkeler arasında iletişimi hızlandırmak ve pekiştirmek için bölgesel haber havuzları oluşturulması.”

Raporda, bu amaçların gerçekleştirilmesi için gelişmiş ülkelerden diğer ülkelere bu alanda uzman personel gönderilmesi ve hazırlanacak eğitim programlarıyla yerel elemanlar yetiştirilmesi de öngörülmüştür. Uluslararası haber üretim ve dağıtım hizmeti, uzun yıllar Associated Press (AP), United Press International (UPI), Agence France Presse (AFP), Reuters ve TASS’ın önderliğinde yürütülmüştür.

Bu hizmet günümüzde 1970’li yıllarda UPI’ın el değiştirerek küçülmesi, 1992’de Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla TASS’ın (yeni adıyla ITAR-TASS) etkinliğinin azalması sonucu, Amerika Birleşik Devletleri, Fransa ve İngiltere kökenli üç ajansın etkin denetimi altındadır. Dünya ülkelerine ulaştırılan haberlerin büyük çoğunluğu AP, AFP ve Reuters haber ajansları kaynaklıdır.

Daha önce gördüğünüz ‘Basının Doğuşu ve Gelişimi’ modülünde saydığımız haber ajanslarının tarihçesi ile ilgili ayrıntılı bilgilere yer verilmiştir. Biz burada uluslararası haber ajanslarının bugünkü durumu ile ilgili genel bilgilere yer vermekle yetineceğiz.

Associated Press (AP) kurulduğu günden bugüne kadar sürekli kendini yenileyerek önemli ajanslardan biri hâline gelmiştir. Ajans birçok ilke imza atmış, Associated Press muhabirleri 46, foto muhabirleri 27 Pulitzer ödülü almışlardır.

Associated Press geniş haber kaynakları, yaygın haberleşme ağı, yeni teknolojileri kullanması, güvenilirliği ile uluslararası haber ajanslarının en yaygın ve etkilisidir. Hâlen özel anlaşmalı foto ve haber muhabirlerinin dışında 600’e yakın teknik uzman olmak üzere 3 binden fazla kişi çalışmaktadır.

Associated Press bugün 1700’ün üzerinde gazeteye, 6 bin dolayında TV ve radyo istasyonuna hizmet vermektedir. Associated Press, ABD’nin yanı sıra 112 ülkede 8 bin 500 dolayında olmak üzere toplam 15 binden fazla abonesi bulunmaktadır. 145’i ABD’nin eyalet merkezleri ve önemli kentlerinde, 95’i 78 ülkede olmak üzere 240 bürodan sağlanan haberlerle 6 dilde, ortalama 20 milyon kelime haber, bini aşkın fotoğraf ve grafik yayınlamaktadır.

Dünyanın en büyük haber ajansı sayılan Associated Press’nin dış ülkelere ulaştırdığı, ABD ile ilgili yerel haberlerin oranı, tüm yayının yüzde 18’ini oluşturmaktadır. Associated Press yayınının, ABD’den dış dünyaya yayımladığı haberlerin yüzde 81’i ise dış haberdir.

Uluslararası ajansların, ulusal kamuoylarını etkilemek ya da ilgisiz kılmak amacıyla haber seçimlerini belirli siyasal ve diplomatik ölçütlere göre yaptıkları bir gerçektir. Associated Press’nin dış ülkelerden 6 ABD içine ulaştırdığı yerel haber oranı ancak yüzde 1’i bulmaktadır. AP’nin haberlerinin yüzde 41’i devletlerarası ilişkileri konu alan haberlerdir. Türkiye’ye yönelik Associated Press bülteni, günlük ortalama 300 haber içermektedir. Bu haberlerin bir bölümü AA tarafından çevrilerek abonelere aktarılmaktadır.

Dünyanın ABD Başkanı Abraham Lincoln’e yapılan suikast haberlerini Avrupa’ya ilk ulaştıran ajanstır. Dünyanın en büyük üç haber ajansından biri olan Reuters, 151 ülkede, 24 dilde, günde 2 milyon kelimeyi aşan haber servisi yapmaktadır. Abonelerine 263 borsadan haber ulaştıran Reuters, ayrıca 93 ülkedeki 310 televizyon kuruluşuna görüntülü haber satmaktadır. Toplam 163 ülkede 217 bürosu bulunan ajansın bünyesinde 2 bin dolayında haberci, foto muhabiri kameraman olmak üzere toplam 16 bin kişi çalışmaktadır.

Reuters’in özelliği yalnızca uluslararası haber yayınlamasıdır. İngiliz kitle iletişim araçlarına yerel, yöresel ve ulusal haberlerde Press Association (PA) hizmet vermektedir. Reuters’in günümüzdeki büyük başarısı, ajans haberciliğinde ağırlığı politik haberlerden mali ve ekonomik haberlere kaydırmasının yanı sıra televizyon ve multimedia haberlerine ağırlık vermesinden kaynaklanmaktadır. Günümüzde gelirinin yüzde 85’ini İngiltere dışındaki abonelerinden sağlayan Reuters’in faaliyetlerinin önemli bir bölümünü de radyo ve TV haberciliği oluşturmaktadır. Reuters Television, 93 ülkedeki 310 kuruluşa, TV ve aktüalite filmleri pazarlamaktadır. Reuters, Türkiye’de dakikada 66 kelimeden, 5 milyon kelimeye kadar hızla aktarılan bilgilerle 4 binin üzerinde kullanıcıya hizmet vermektedir. Reuters’in, “Türkiye Yatırım Servisi” Türkiye ve mali piyasaları ile ilgili bilgiler içermektedir. Reuters’in İstanbul, Ankara, İzmir ve KKTC’de büroları bulunmaktadır.